Dom jest najważniejszą, podstawową strukturą naszego życia. Relacje z rodziną i ognisko domowe są tym na czym budujemy nasze pomysły na życie i otaczający nas świat. Rodzina jako podmiot prawa ma szereg uprawnień i obowiązków wynikających z różnych aktów normatywnych. Jednym z najważniejszych jest:
Obowiązki, funkcje i zadania rodziny jako instytucji społecznej:
Świadczenia rodzinne są formą pomocy państwa skierowaną do rodzin spełniających odpowiednie kryteria. Mają one udzielać wsparcia finansowego w wychowaniu dzieci, a także wspomagać osoby starsze i niepełnosprawne. Ponadto są one rodzajem trwałej pomocy udzielanej przez państwo z powodu ochrony rodziny i wielodzietności oraz niepełnosprawności.
Powyższe świadczenia finansowane są ze środków publicznych, a ich wysokość jest ustalona kwotowo, co oznacza, że świadczenia rodzinne wypłacane są w takiej samej wysokości wszystkim osobom spełniającym ustawowe kryteria do ich otrzymania.
Świadczenia rodzinne przysługują obywatelom polskim oraz cudzoziemcom, jeżeli zamieszkują na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres zasiłkowy, w którym otrzymują świadczenia rodzinne, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej i spełniają wszystkie ustawowe warunki, od których uzależnione jest przyznanie prawa do świadczeń.
Świadczeniami rodzinnymi są:
Osoba mająca prawo do zasiłku rodzinnego (którego przyznanie uzależnione jest m. in od spełnienia kryterium dochodowego) może ubiegać się o następujące dodatki:
Informacje na temat świadczeń rodzinnych można znaleźć na stronie Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej:
Strona Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej
Każdy podatnik musi spełniać określone warunki, aby otrzymać zasiłek rodziny 2024. Kryterium dochodowe jest jednym z najważniejszych i najbardziej problematycznym. Oprócz tego wysokość świadczenia zależy od liczby dzieci w rodzinie. Przysługuje wyłącznie osobom, które posiadają polskie obywatelstwo lub cudzoziemcom posiadającym zezwolenie na pobyt stały albo czasowy w Polsce. Ponadto osoba pobierająca zasiłek musi mieć miejsce zamieszkania na terytorium RP.
Prawo do zasiłku rodzinnego przysługuje:
Zasiłek rodzinny przysługuje osobom wymienionym w punktach 1 i 2, do ukończenia przez dziecko:
Osobie wymienionej w punkcie 3, zasiłek przysługuje pod warunkiem kontynuowania nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie dłużej niż do ukończenia 24 roku życia.
Przyznanie prawa do zasiłku rodzinnego uzależnione jest m.in. od spełnienia kryterium dochodowego. Zasiłek rodzinny przysługuje, jeżeli przeciętny miesięczny dochód rodziny w przeliczeniu na osobę albo dochód osoby uczącej się nie przekracza kwoty 674,00 zł. W przypadku, gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności, zasiłek rodzinny przysługuje, jeżeli przeciętny miesięczny dochód rodziny w przeliczeniu na osobę albo dochód osoby uczącej się nie przekracza kwoty 764,00 zł.
Dochód na osobę w rodzinie liczy się z roku kalendarzowego poprzedzającego dany rok zasiłkowy. Dla przykładu, skoro rok zasiłkowy zaczyna się 1 listopada 2024 roku (i trwa do 31 października 2025 roku) to przy składaniu wniosku o zasiłek rodzinny bierze się pod uwagę dochód uzyskany w 2023 roku. Dochody wszystkich członków rodziny sumuje się ze sobą, następnie dzieli się je przez liczbę miesięcy, w których zostały osiągnięte. Wynik ten należy podzielić na liczbę osób w rodzinie. Otrzymana kwota stanowi wysokość przeciętnego miesięcznego dochodu na osobę w rodzinie. Do dochodu dodaje się również te wynikające z prowadzenia gospodarstwa rolnego. Jeśli osoba ubiegająca się o zasiłek rodzinny prowadzi gospodarstwo rolne, uznaje się, że 1 ha przeliczeniowy przynosi dochód miesięczny w kwocie równej 1/12 dochodu ogłaszanego corocznie przez GUS. Do niniejszych obliczeń zalicza się również tereny dzierżawione. Dochód obliczony dla dzierżawionego terenu pomniejsza się o czynsz płacony z tytułu dzierżawy.
Szczegółowe informacje na ten temat można znaleźć na stronach internetowych:
https://www.gov.pl/web/gov/uslugi-dla-obywatela/#rodzina-i-malzenstwo
https://www.gov.pl/web/gov/uslugi-dla-obywatela/#zasilki-i-pomoc-finansowa
https://obywatel.gov.pl/pl/dzieci
Niezależnie od urlopu rodzicielskiego, ojcom nadal przysługuje urlop ojcowski. Przypomnijmy, że jego podstawową funkcją jest opieka nam dzieckiem i matką w połogu. Dlatego zgodnie z wymogami dyrektywy work life-balance skróceniu uległ czas na wykorzystanie tego świadczenia.
Rodzice mogą wnioskować o obniżenie opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna. Prawo do dofinansowania nie zależy od dochodów rodziny i wynosi maksymalnie 400 zł miesięcznie na dziecko, ale nie więcej niż wysokość opłaty za pobyt w placówce.
Dofinansowanie przysługuje jeśli:
Wnioski należy składać do ZUS za pośrednictwem, platformy PUE ZUS lub aplikacji ZUS, Portalu empatia.mpips.gov.pl oraz bankowości elektronicznej
Od 1 stycznia 2024 roku wysokość świadczenia wychowawczego w ramach programu Rodzina 800+ (wcześniej Rodzina 500+) będzie wynosić 800 zł miesięcznie na dziecko. Świadczenie przysługuje bez względu na dochód osiągany przez rodzinę czy aktywności zawodowej rodziców.
Zmiana wysokości świadczenia wychowawczego z kwoty 500 zł na 800 zł będzie dokonywana z urzędu i nie będzie wymagała złożenia dodatkowych wniosków ani decyzji.
Nowe wnioski należy złożyć do ZUS przez Internet za pośrednictwem: Platformy PUE ZUS lub aplikacji ZUS, Portalu empatia.mpips.gov.pl, bankowości elektronicznej.
Jest to świadczenie w ramach programu Aktywna Mama. Otrzymają go matki potrzebujące wsparcia przy opiece nad małym dzieckiem, kiedy zdecydują się na powrót do pracy. To świadczenie ma zachęcać mamy do aktywności zawodowej. Według zapowiedzi, „babciowe” wyniesie 1500 zł miesięcznie.
Warunki otrzymania „babciowego”:
Ustanie małżeństwa, czy to czasowe wskutek separacji czy trwałe w efekcie rozwodu jest niezwykle ciężkim i przykrym doświadczeniem zarówno dla małżonków jak i dla ich wspólnych, małoletnich dzieci. Zazwyczaj małżonkami kierują silne emocje oraz chęć uprzykrzenia drugiej stronie dalszego życia, dlatego tak ważną rolę odgrywa tutaj Sąd, którego zadaniem jest złagodzenie napiętych relacji.
Zgodnie z art. 56 § 1 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego o rozwód mogą starać się małżonkowie, pomiędzy którymi wystąpił trwały i zupełny rozkład pożycia. Oznacza to tyle, że w momencie, w którym małżonków nie łączy już żadna więź fizyczna, gospodarcza ani uczuciowa mogą oni zwrócić się do Sądu z żądaniem orzeczenia o rozwodzie.
Konstrukcja separacji jest bardzo mocno zbliżona do konstrukcji samego rozwodu. Różnica polega na tym, że przy orzeczeniu separacji nie zmienia się stan cywilny małżonków, tylko ulega on swoistemu zawieszeniu. Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje możliwość wystąpienia z żądaniem przez małżonków orzeczenia separacji, gdy nastąpił zupełny rozkład pożycia małżeńskiego.
Różnica między rozwodem, a separacją w tym przypadku tkwi w braku trwałego rozkładu więzi fizycznej, uczuciowej oraz gospodarczej. Małżonkowie pozostając w separacji nie wykluczają możliwości powrotu do realnego małżeństwa. Instytucja ta pełni rolę pewnego rodzaju pośredniego rozwiązania między małżeństwem, a rozwodem. Podobnie jak w przypadku orzeczenia o rozwód, na drodze do orzeczenia separacji może stanąć zagrożenie dobra wspólnych małoletnich dzieci oraz względy wynikające z zasad współżycia społecznego. Orzeczenie separacji wywołuje identyczne skutki jak rozwód, zarówno w sferze praw majątkowych, jak i rozstrzygnięć dotyczących dzieci.
Rolą rodziców powinno być takie ułożenie stosunków, aby zapewnić dobrobyt dziecku, jego dalsze wychowanie oraz poczucie opieki, a także bezpieczeństwa. Nie należy zapominać o tym, że niezależnie od tego czy małżonkowie są w związku małżeńskim czy nie, ich dzieci pozostają nadal ich dziećmi i mają względem nich określone prawa oraz obowiązki. Każde orzeczenie o rozwodzie czy separacji musi zawierać postanowienia dotyczące wspólnych dzieci w zakresie utrzymywania kontaktów, sprawowania władzy rodzicielskiej, rozwiązań dotyczących ponoszenia kosztów ich utrzymania i wychowania, a także ustalenia odnoszące się do miejsca ich zamieszkania.
Niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się z nim, utrzymywania korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej. Jeżeli dziecko przebywa stałe u jednego z rodziców, sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego z nich rodzice określają wspólnie, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia.
Dopiero w braku porozumienia o kontaktach rozstrzyga Sąd opiekuńczy. Konieczne jest ustalenie wzajemnych kontaktów na rozsądnym poziomie, z taką ich organizacją, by odpowiadały zarówno potrzebom emocjonalnym dziecka, jak i były adekwatne do istniejącej w danym momencie relacji między rodzicem i dzieckiem. W razie niewykonywania albo niewłaściwego wykonywania obowiązków wynikających z orzeczenia albo ugody przed Sądem lub mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, możliwe jest wszczęcie postępowania o wykonanie kontaktów.
Sam rozwód czy separacja w żaden sposób nie ogranicza władzy rodzicielskiej obojga rodziców, jeżeli są w stanie znaleźć wspólny język i są zgodni co do zasad wykonywania pieczy nad małoletnimi. Zgodnie
z art. 58 § 1a Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień
w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia. O sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej nad dziećmi decyduje postawa rodziców, którzy w postępowaniu rozwodowym powinni ponad swoje dobro przedłożyć dobro dziecka, które i tak w nieunikniony sposób dość mocno zostaje nadszarpnięte przez sam fakt ustania wspólnego pożycia rodziców.
Niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice mają prawo, a nawet obowiązek utrzymywania kontaktów ze swoimi dziećmi. Istnieją jednak takie sytuacje, gdy dobro dziecka wymaga, aby jedno z rodziców miało ograniczony kontakt z małoletnim. Nie może to jednak wynikać wyłącznie ze złych stosunków między rodzicami, ponieważ regulacja ta odnosi się wyłącznie do relacji na linii rodzic-dziecko. Powody jakie wpływają na decyzję Sądu mogą być przeróżne i tak naprawdę zależą one od indywidualnej oceny sytuacji. Najczęstszymi powodami orzeczenia o ograniczeniu kontaktów są: choroba rodzica, dłuższy wyjazd za granicę czy w końcu brak starań rodzica o kontakty z dzieckiem oraz wysoka szkodliwość zachowań rodzica wpływająca negatywnie na małoletnie dziecko.
Sąd w szczególności może ograniczyć kontakty z dzieckiem do: zakazu spotykania się z dzieckiem, zakazu zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu czy ograniczenia kontaktów do określonych sposobów komunikowania się na odległość. Nie jest to katalog zamknięty, zatem Sąd ma prawo orzeczenia o kontaktach w inny sposób. W skrajnych przypadkach, gdy utrzymywanie kontaktów realnie zagraża dobru dziecka Sąd może w ogóle zakazać rodzicowi kontaktowania się z małoletnim.
W pierwszej kolejności o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem rodziców po rozwodzie, rodziców niebędących małżonkami, którzy pozostają w rozłączeniu, jak i małżonków pozostających w faktycznej separacji – powinni decydować sami rodzice. Ustawodawca przyjął, iż decyzja ta powinna przybrać formę pisemnego porozumienia, zwanego również porozumieniem rodzicielskim lub rodzicielskim planem wychowawczym. Dopiero wtedy, gdy takie porozumienie nie zostanie między rodzicami wypracowane – Sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzygać będzie o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem.
Opieka (piecza) naprzemienna w ramach wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej. Rodzice mogą bowiem postanowić w sporządzonym przez siebie porozumieniu rodzicielskim (rodzicielskim planie wychowawczym), o którym mowa w art. 107 § 2 KRO, że dziecko będzie przebywać okresowo u każdego z rodziców. Najczęściej ustala się, że małoletni będzie przebywać z każdym z rodziców przez 2 tygodnie w miesiącu w systemie tydzień na tydzień, lub dwa tygodnie na dwa tygodnie.
Jednocześnie z uregulowaniem sprawowania opieki nad dzieckiem w porozumieniu rodzicielskim ustala się również sposób pokrywania kosztów jego utrzymania. Zwykle przyjmuje się, że koszty te rodzice będą ponosić po połowie, przy czym można dodatkowo ustalić, iż raz na kwartał lub pół roku rodzice będą dokonywać rozliczeń wydatków na potrzeby małoletniego dziecka w celu ustalenia, czy uczestniczą w kosztach jego utrzymania w równym stopniu.
Istotnym jest, że sam fakt sprawowania opieki naprzemiennej przez rodziców sam w sobie nie stanowi niejako automatycznej podstawy do ustalenia wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego rodzica względem dziecka, jednak umożliwia jego modyfikację w oparciu o podobny wkład osobisty rodziców w opiekę i wychowanie dziecka.
Rozwód czy separacja pociągają za sobą także ustanie ustawowej wspólnoty majątkowej między małżonkami, co rodzi problemy dotyczące kwestii utrzymania dzieci i finansowania ich potrzeb. Jak już wcześniej było wspomniane orzeczenie o rozwodzie czy separacji musi zawierać postanowienia dotyczące kosztów utrzymania dzieci po rozwodzie.
Jak stanowi art. 133 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest w stanie jeszcze samodzielnie się utrzymać. Dotyczy to zarówno jednego rodzica jak i drugiego. Wyjątkiem od tej zasady jest możliwość uwolnienia się od obowiązku alimentacyjnego przez rodzica, który znajduje się w niedostatku.
Wysokość alimentów zależy od usprawiedliwionych potrzeb dziecka oraz zdolności finansowych osoby obowiązanej do ich płacenia. Sąd orzekając o rozwodzie zawsze zobowiązuje dwie strony do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania wspólnych, małoletnich dzieci, natomiast sytuacja rodzica, u którego zamieszkują dzieci jest trochę bardziej uprzywilejowana w tym znaczeniu, że nie zasądza się od niego alimentów jako takich.
Obowiązek alimentacyjny nie sprowadza się tylko do ponoszenia kosztów, ale także polega na osobistych staraniach o utrzymanie i wychowanie dziecka. Oczywistym jest, że rodzic, u którego mieszkają dzieci wypełnia praktycznie w całości obowiązek alimentacyjny zarówno w sposób finansowy jak i osobisty, dlatego przy ustalaniu wysokości obowiązku alimentacyjnego względem rodzica niezajmującego się na co dzień małoletnim, Sąd powinien uwzględnić wkład rodzica, który sprawuje nad nim rzeczywistą opiekę.
Alimenty powinny być uiszczane do momentu, kiedy dziecko będzie w stanie się samodzielnie utrzymać. Nie ma zatem jednej, określonej górnej granicy wieku, do którego rodzic obowiązany jest do wypełniania tej powinności. Obowiązek ten jest na tyle istotny z punktu widzenia funkcjonowania całej rodziny oraz społecznie doniosły, że ustawodawca uregulował w Kodeksie karnym sankcję za jego niewypełnianie.
Źródło ilustracji: Freepik.com